پیشینه تحقیق کیفی و راهبردهای تحقیق کیفی

پیشینه تحقیق کیفی و راهبردهای تحقیق کیفی

روش تحقیق کیفی نسبت به تحقیق کمّی و آماری سابقه زیادی ندارد نخستین هسته های آن، همگام با مکاتب فلسفی اثبات گرایی، فرا اثبات گرایی، نظریه انتقادی و ساختار گرایی در پایان قرن نوزدهم و نیمه اول قرن بیستم، ایجاد شد و پس از آن و با توسعه پژوهشهای جامعه شناسی و مردم شناسی در نیمه دوم قرن بیستم به بلوغ و کمال رسید.

به نظر می رسد پایه های تحقیق کیفی را باید در تلاشها و خدمات علمی «مارسل موس» مردم نگار فرانسوی و خواهر زاده امیل دورکیم و به ویژه کتاب او «راهنمای مردم نگاری» جستجو کرد زیرا تلاشهای این شخص و نظریات مطرح شده در کتابش مانند روشهای تحقیق در جوامع انسانی، سازمانها، آداب و رسوم، هنجارها و… تاثیر گسترده ای در مجامع علمی جامعه شناسی- مردم شناسی آن روزگار داشت. پس از مارسل موس بود که افرادی مانند کلود لوی اشتراوس- جامعه شناس و مردم شناس فرانسوی- توانست نظریه ساختارگرایی و مردم شناسی مدرن را ارائه دهد که خود باعث انقلابی در جامعه شناسی و مردم شناسی و در نتیجه تحقیق کیفی شد. در اینجا به راهبردهای تحقیق کیفی به صورت مختصر اشاره می کنیم تا پژوهشگران و علاقمندان گرامی با این نوع روش تحقیق بیشتر آشنا شوند:

1- قوم‌ نگاری یا مردم نگاری ( Ethnography) : عبارتست از بیان علمی واقعیات و پدیده های اجتماعی، فرهنگی، قومی و… با محوریت تفسیر دیدگاه مشارکت کنندگان در تحقیق. به عبارت دیگر قوم نگاری عبارت است از مطالعه دقیق و همه جانبه مظاهر مادّی و غیر مادّی رفتارها و فعالیتهای انسانی در جامعه‌ای محدود و مشخص.

نمونه پژوهش کیفی قوم نگاری به شرح زیر است:

مطالعه قوم نگارانه ی هنجارها و توصیه های عامیانه تشویق کننده مصرف مواد مخدر – تالیف اصغر میرفردی و مرضیه شهریاری

2- مطالعه موردی (Case Study) : عبارتست از پژوهشی که یک پدیده، رویداد، چالش و… معاصر را در زمینه و بستر واقعی آن، مورد تحقیق و بررسی قرار می دهد به عبارت دیگر، به بررسی دقیق و عمیق یک فرد، گروه، رویداد یا اجتماع و… مطالعه موردی گفته میشود.

نمونه پژوهش کیفی مطالعه موردی به شرح زیر است:

نشانه شناسی عملیات انتحاری در گروه های تکفیری اسلامی (مطالعه موردی: داعش در عراق)تالیف هدی نجف زاده و جواد جمالي

3- نظریه زمینه ای (Grounded Theory) : نظریه ای است که از داده هایی که در طی مراحل تحقیق به صورت نظام دار گردآوری و بررسی شده اند، حاصل شده است به شکلی که محقق  کار خود را با یک حوزه مطالعاتی ویژه، آغاز کرده و فضا را مهیا می کند که نظریه از دل داده ها آشکار شود.

نمونه پژوهش کیفی نظریه زمینه ای به شرح زیر است:

تبیین چگونگی سبک زندگی سالمندان: رویکرد نظریه زمینه ای- تالیف: ابوالفضل رحيمي و همکاران

4- پدیدارشناسی (Phenomenology) : این روش آگاهی انسان را از پدیدارهای ذهنی که بطور مستقیم در ذهن وی هویدا می شوند، مورد مطالعه و بررسی قرار می دهد و پدیدارشناسی در توصیف پدیده ها، نه بر عینیت ملموس پدیده و نه بر ذهنیت صرف محقق، که بر عینیت آگاهی دریافت شده از طریق ماهیت پدیده توسط محقق، تکیه می نماید.

نمونه پژوهش کیفی پدیدارشناسی به شرح زیر است:

  پدیدارشناسی عرفان زاهدانه و عاشقانه در اسلام- یوسف جعفرزاده

5- پژوهش روایتی (Narrative Research) : پژوهش روایتی یک راهبرد پژوهشی است که محقق به کمک آن از یک یا چند نفر درخواست می کند که سرگذشت زندگی خود را شرح دهند. سپس اطلاعات جمع آوری شده توسط پژوهشگر به صورت یک روایت زمانی بازگویی یا بازسازی می شوند. در پایان روایت مذکور، پژوهشگر دیدگاههای شرکت کننده را با دیدگاههای خود در قالب روایت جمعی مشترک، ترکیب می کند و حاصل آن را در قالب پژوهش روایتی گزارش می نماید.

نمونه پژوهش کیفی روایتی به شرح زیر است:

کاربست و آزمون گلخانه ای برنامه درسی گفت و شنودی سواد سلامت برای دانشجو معلمان دانشگاه فرهنگیان: یک پژوهش روایتی- تالیف فاطمه زهرا احمدی و همکاران

6- تحلیل محتوا (Content Analysis) : عبارتست از شیوه بررسی و تجزیه و تحلیل ارتباط‌ها به روش نظام مند، عینی و کمّی جهت اندازه‌گیری متغیرها می باشد و برای تشریح عینی، منظم و کمّی محتوای روشن و هویدای پیام‌های ارتباطی بکار می‌رود و از طریق آن می توان متن ادبی، سخنرانی، مقاله، گزارش و… را مورد بررسی دقیق قرار داد و لایه های درونی آن را آشکار ساخت. انواع مختلف آن عبارتند از؛ تحلیل مکالمه- تحلیل گفتمان- تحلیل داستان- نقد ادبی

نمونه پژوهش کیفی تحلیل محتوا به شرح زیر است:

 تغییرات سبک زندگی از نگاه بیماران تحت همودیالیز: تحلیل محتوا – منیر نوبهار

7- اقدام پژوهی (Action Research) : عبارتست از بررسی یک چالش/وضعیت اجتماعی با هدف بهبود کیفیت عملکرد آن و پژوهشی است که به وسیله شرکت کنندگان در موقعیتهای اجتماعی مختلف به منظور افزایش سطح منطق و تساوی عملکردهای آموزشی یا اجتماعی آنها و نيز درک آنها از موقعيت و عملكردهایی که در آن این عملکردها، انجام می شود.

نمونه پژوهش کیفی اقدام پژوهی به شرح زیر است:

اقدام پژوهی: توانمندسازی کارکنان ستاد پشتیبانی دانشگاه علوم پزشکی کرمان- تالیف مریم مصباحی و عباس عباس زاده

8- تحقیق تاریخی (Historical Research) : روشی که واقعیات گذشته را به وسیله جمع‌آوری، ارزیابی و بررسی درستی یا نادرستی اطلاعات، تجمیع دلایل مستدل و تجزیه و تحلیل آنها، به‌ شکلی منسجم و عینی ارائه کند یا روشي علمي كه زمینه تدوين و انتقال میراث دوران گذشته را فراهم آورد.

نمونه پژوهش کیفی تاریخی به شرح زیر است:

زمینه‌های بحران ارزاق عمومی (غله) توسط بریتانیا در ایران و مدیریت بر آن در ﻧﻴﻤﮥ غربی کشور سال‌های 1296و 1297ش/1917و 1918م – تالیف میثم صاحب و همکاران

کاربر عزیز و پژوهشگر محترم!

با سلام و خیر مقدم به شما در این گروه آموزشی!

برای کسب اطلاعات بیشتر درباره موضوع این مقاله و شرکت در دوره آموزشی مربوطه با عنوان «روش تحقیق کیفی و راهبردهای آن» اینجا کلیک کنید و با شرکت در این دوره، دانش تخصصی خود را افزایش دهید. همچنین جهت آشنایی با دوره های بیشتر نیز می توانید با کلیک در اینجا ، کلیه دوره های ما را در دو نسخه ویدیویی و صوتی مشاهده فرمایید و در دوره های مورد نیاز خود شرکت کنید.

با آرزوی سرفرازی و پیروزی برای شما و همه ایرانیان

کاظم عظیمی- 16 دی 99